Synecdoche, New York

Verenigde Staten
Drama / Komedie
124 minuten

geregisseerd door Charlie Kaufman
met Philip Seymour Hoffman, Samantha Morton en Michelle Williams

9/10

Tureluurs en murw geslagen, zo voelden we ons al ettelijke malen nadat we de cinema verlieten en net twee uur vertoefd hadden in de vreemde hersenkronkels van Charlie Kaufman, Hollywood's chroniceur par excellence van het menselijke brein. Met Synecdoche New York (spreek uit als Sih-NECK-doh-kee) treedt de alom gefêteerde scenarist voor het eerst acher de camera en in tegenstelling tot de visuele (Michel Gondry's Eternal Sunshine of a Spotless Mind) of narratieve (Spike Jonze's' Being John Malkovich en Adaptation) spielerei van de man zijn vorige werk is Synecdoche NY een hoogst persoonlijke, reflectieve en zwaarmoedige kijkervaring geworden, een film die je aan je schedel doet krabben en die over je komt rollen als een platwals. Een film die polariseert en je beide hersenhelften een robbertje laat uitvechten: een onovertroffen meesterwerk of pretentieuze navelstaarderij. Dat een film zulke reacties teweeg breng is op zich al een reden om hem tegen de borst te drukken. Kronkelt u even mee....

Phillipe Seymour Hoffman geeft gestalte aan Caden Cotard, een nerveuse hippochonder die leidt aan verschillende kwalen en aandoeningen. De dokters weten geen raad enzodus probeert Caden genoegen te vinden in de regie van een herwerking van 'Death of A Salesman'. Zijn vrouw Adele (Catherine Keener) kondigt een vertrek aan richting Berlijn alwaar ze zich wil ontplooien als kunstenares. Cotard blijft verweesd achter en ontvangt een MacArthur Genius beurs, een beurs die hem toelaat een droomproject te realiseren. Het project in kwestie is minitieuze weergave van New York in een gigantische loods, een aftekening van de werkelijkheid. Algauw raken realiteit en weergave (fictie en meta-fictie, zo u wil) in elkaar verstrengeld en raakt Cotard verloren in zijn eigen droomproject.

Elke plotbeschrijving valt echter op zijn achterste. Kaufman's regiedebuut is een duizelingwekkend, gecomliceerd, multi-gelaagde meta-vertelling geworden waar analytici een vette kluif aan hebben. Een parabel over dood en verval, een indringende kijk op schepping en creativiteit...over Eros en Thanatos. Zeggen dat het Kaufman niet aan ambitie ontbreekt is als zeggen dat de wereld een beetje ontsteld reageerde op Wacko Jacko's dood. Synecdoche NY is voor Kaufman wat Misdaad en Straf was voor Dostojevski, een magnum opuw waarin stokpaardjes de vrije loop gaan, met het risico dat sommigen zich wel eens durven vergalloperen.

In de eerste uur serveert Kaufman een schijnbaar klassieke set-up. Cotard leidt een dagdaags bestaan met zijn vrouw en zijn vierjarige dochter in Schenechtady. Gaandeweg voel je hoe de regisseur deze portretering doorspekt met absurde elementen die zowel narratief (check hoe al in de eerste scène de datim vijf maal versrpingt in één etmaal) als vormelijk (Het brandende huis van Hazel) alle logica tarten. Als een goochelaar die een ei wegtovert terwijl je er met beide ogen op staat te staren, zo bezweert ook Kaufman zijn kijker. Plots verspringt de film in tijd, zonder dat je er als kijker de mot in hebt. Kaufman diept laag na laag verder uit en al snel 'ontwaaiert' (een beter woord kunnen we in deze context niet bedenken) zich in een lappendeken dat ieders petje de boven gaat. Na eerst een uur te meanderen ontspint de film zich in een duizelingwekkende studie waarbij metafysiche elipsen , ontdubbeling en verdubbeling schering en inslag zijn.

Caden bouwt de realiteit na in een grote loods. Met als gevolg dat ook hij geportreteerd moet worden. Enter Sammie (Tom Noonan), een man die zichzelf als een perfecte incarnatie van Caden toont. Maar in de geportreteerde werkelijkheid is er ook een incarnatie van een incarnatie nodig. Net zoals Kaufman in Adaptation het adaptatieproces stapsgewijs ontlede en ontrafelde (Cage in Adaptation : “Okay, we Open at La Roche. No. We open on Kaufman. Okay, We open at the beginning of time”) zo zoekt hij hier naar het ultieme in een creatie. Het kleinste partikel in de wetenschap. Acteurs die acteurs spelen die acteurs spelen die acteurs spelen...het heeft wel iets van het kernidee van Adaptation (een schrijver die een scenario schrijft over een scenarioschrijver die een scenario schrijft...), met het verschil dat Synecdoche NY nog zwaardere thema's aansnijdt. Dood, Geboorte, lichaamssappen. Maar Synecdoche NY gaat over meer zoals Cotard zelf aangeeft ( “it's a play about dating, it not about death, it's about everything”).

De vraag rijst natuurlijk of deze hoog persoonlijke caleidoscopische zijn eigen opgezette beloftes wel nakomt. Fascinerend is het alvast ...Net zoals bij David Lynch's' Mullholland drive geven wij ons als kijker graag weerloos over aan de fantasmen en de stokpaardjes van een benadigd artiest, ook al voelden we de materie meermaals uit onze handen glippen. Tureluurs en murw geslagen, zo voelden we ons opnieuw, met het verschil dat Synecdoche NY een film is die filmmaken anno 2009 bevraagt en op losse schroeven zet. Tureluurs, verbrouweerd, 'bedot', wakker geschud en perplex. Dat is wat we deze keer voelden toen we de cinema bij avondlicht buiten strompelden.